кӏэ

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

кӀэ

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ

ЭТИМОЛОГИЕ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

IPA [tʹʂɐ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

[кӀ] + -э

СКЛОНЕНЭ

	Закъуэ бжыгъэ		Куэд бжыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	кӀэ	кӀэр	--	кӀэхэр
Эргативнэ:	кӀэ	кӀэм	--	кӀэхэм
Послеложнэ:	кӀэкӀэ	кӀэмкӀэ	кӀэхэкӀэ	кӀэхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	кӀэуэ	кӀэрауэ	кӀэхэу	кӀэхэрауэ

МЫХЬЭНЭ

Языныкъуэ псэущхьэхэм я пкъыр зэриухыу пытыр.
Зыгуэр щиух, иужь ит.

ЩАПХЪЭХЭР

Блэр и кӀэмкӀэ тету къежьауэ щилъагъум, цыжьбанэм зызэригъапщхьэри гъуэлъащ. ӀуэрыӀуатэ, фольклор

Псапъэм и пэр умыщӀэмэ, и кӀэри пщӀэркъым. Псалъэжьхэр

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

Мазэм и кӀэ.

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

кӏэ: 1. tail 2. end, finish, completion (of a job, a stick)
Мазэм и кӀэ: month-end, end of the month

УРЫСЫБЗЭ

кӏэ: 1. хвост 2. конец (напр. работы, палки)
Мазэм и кӀэ: конец месяца

НЭГЪУЭЩӀ БЗЭХЭР:

адыгеибзэ (кӀахыбзэ) (ady):
азэрбайджаныбзэ (az):
армяныбзэ (ермэлыбзэ) (hy):
башкирыбзэ (ba):
грузиныбзэ (куржыбзэ, сонэбзэ) (ka):
иврит (he): ‎
къэрэшей-балъкъэрыбзэ (kbc):
нэмыцэбзэ (de):
персыбзэ (fa): ‎
тыркубзэ (tr): 1. Kuyruk 2. Son
французыбзэ (франджыбзэ) (fr):
хьэрыпыбзэ (ar):

псалъафэ зэпыщӀахэр

КӀэ етын[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: kill sb, take sb’s life
     Урысыбзэ: лишить жизни кого-л., покончить с кем-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

КӀэ игъуэтащ[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: perish, die completely, totally
     Урысыбзэ: погибнуть окончательно.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

КӀэ имыӀэжу[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: to infinity
     Урысыбзэ: до бесконечности.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

КӀэ иӀэкъым[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: without end
     Урысыбзэ: без конца.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Шухэр ешат, егъэзыхыгъуэм кӀэ имыӀэ хуэдэу.  КӀыщокъуэ Алим

[И] кӀэ къихуэн[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be in last place, lag behind
     Урысыбзэ: оказаться на последнем месте, плестись в хвосте.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Адрей къуажзм япэ димыщмэ, я кӀэ дыкъихуэнкъым.  КӀыщокъуэ Алим

[И] кӀэ къурыкъуу хэутӀыпщхьэжын[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: give sb complete leeway, freedom of action
     Урысыбзэ: предоставить полную свободу действий кому-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] кӀэ темытӀысхьэжын[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be very anxious about sth., not find a place for yourself, worry a lot, know no rest.
     Урысыбзэ: испытывать сильную тревогу из-за чего-л.; не находить себе места, сильно беспокоиться, волноваться; не знать покоя.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Ар [хъыджэбзыр] зыщӀыпӀэ кӀуамэ, къэкӀуэжыху, анэр и кӀэм тетӀысхьэжыртэкъым.  Къашыргъэ ХьэпащӀэ

КӀэи пэи иӀэкъым[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: there’s to end, without end
     Урысыбзэ: нет конца и краю.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

КӀэкӀэ зисэн[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be stubborn, obstinate or capricious
     Урысыбзэ: заупрямиться, закапризничать.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] кӀэм икӀэжым[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: at last, finally, in the end
     Урысыбзэ: наконец.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] кӀэм икӀуэдэн[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: perish or die because of sb, kick the bucket because of sb
     Урысыбзэ: погибнуть, пропасть по чьей-л. вине; отдать концы из-за кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Шорэ и Ӏуэху зытетыр къыщӀэщу организацэ псор абы и кӀэм икӀуэдэн шынагъуэр къатепсыхат.  Къашыргъэ ХьэпащӀэ

[И] кӀэм иплъэн[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: wait for sb to arrive
     Урысыбзэ: дождаться чего-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] кӀэм итын[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: fall or lag behind, straggle (in a competition, in one’s studies, etc.).
     Урысыбзэ: плестись в хвосте, отставать (в соревновании, учёбе и т.п.).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] кӀэм ищӀауэ[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: follow sb like a shadow or tail
     Урысыбзэ: ходить тенью за кем-л., быть чьим-л. хвостом.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] кӀэм мафӀэ къыщӀэнащ[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: in a panic, anxious, alarmed
     Урысыбзэ: [он] в панике, в тревоге.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] кӀэм теувэн[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: step on st’s tail (heels)
     Урысыбзэ: наступать на хвост [пятки] кому-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Абы и кӀэм теувэт, лъэщущ узэрытеувэнур!  Шортэн Аскэрбий

КӀэр [бэкъум] дэупщӀэн[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: have your tail between your legs, come down a peg
     Урысыбзэ: поджать хвост.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Иджы я кӀэр я бэкъум дэупщӀауэ заудыгъу, ауэ Ӏэмал зэрагъуэту иджыри Ӏэбэнухэщ [дыгъуэгъуакӀуэхэр].  КӀэрашэ Тембот

КӀэр бжыхьым дэхуэжын[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be ruined, bankrupt, washed up
     Урысыбзэ: разориться, обанкротиться.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] кӀэр къуилъхьэжащ[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: [he] is bankrupt
     Урысыбзэ: [он] обанкротился.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Абрэджхэм я кӀэр къуалъхьэжауэ зи фӀэщ мыхъуи щыӀэт.  КӀыщокъуэ Алим

КӀэр удэу (къэжыхьын)[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: wagging one’s tail (run), fawning
     Урысыбзэ: виляя хвостом (бегать).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] кӀэри и пэри[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: that’s all, and that’s it
     Урысыбзэ: только и всего, всего-навсего.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] кӀэри и щхьэри[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: that’s all, pure and simple
     Урысыбзэ: всего-навсего, просто-напросто.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

БИБЛИОГРАФИЕ

Библиографием еплъын

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

кӀэ
кӀэ

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ

ЭТИМОЛОГИЕ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

IPA [tʹʂɐ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

[кӀ] + -э

СКЛОНЕНЭ

	Закъуэ бжыгъэ		Куэд бжыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	кӀэ	кӀэр	--	кӀэхэр
Эргативнэ:	кӀэ	кӀэм	--	кӀэхэм
Послеложнэ:	кӀэкӀэ	кӀэмкӀэ	кӀэхэкӀэ	кӀэхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	кӀэуэ	кӀэрауэ	кӀэхэу	кӀэхэрауэ

МЫХЬЭНЭ

ЦӀыхубз шыгъын, бгым и щӀагъымкӀэ щыӀэ Ӏыхьэм фӀалъхьэу.

ЩАПХЪЭХЭР

Абы [Софят] ӀэлъэщӀ фӀыцӀэ телъщ, кӀэ къулэн щыгъщ. ЩоджэнцӀыкӀу Ӏэдэм

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

кӏэ: skirt

УРЫСЫБЗЭ

кӏэ: юбка

псалъафэ зэпыщӀахэр

кӀэ бгыкъу[зэгъэзэхуэжын]

кӀэ бгыкъу (морэ-фӀыцӀафэ)

  Мыхьэнэ: Блыным декӀуэкӀыу телъ, бгыкъухэр зытралъхьэ пхъэ кӀыхьыр.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: wall plate
     Урысыбзэ: мауэрлат
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

БИБЛИОГРАФИЕ

Библиографием еплъын