шхыдэн

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ГЛАГОЛ ЛЪЭМЫӀЭС

ЭТИМОЛОГИЕ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

IPA [ʂxǝ'dɐn]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

[шхыд] + -э + -н

СПРЯЖЕНЭ[зэгъэзэхуэжын]

Глагол лъэмыӏэс "шхыдэн"-м и спряженэ

Инфинитив (масдар):
щыӀэныгъэ:	шхыдэн
щымыӀэныгъэ:	мышхыдэн

Инфинитив (масдар) щхьэкӀэ зэхъуэкӀа	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сышхыдэн	ушхыдэн	шхыдэн	дышхыдэн	фышхыдэн	шхыдэн(хэ)
щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэн	умышхыдэн	мышхыдэн	дымышхыдэн	фымышхыдэн	мышхыдэн(хэ)

унафэ наклоненэ	уэ	фэ
щыӀэныгъэ:	шхыдэ!	фышхыдэ!
щымыӀэныгъэ:	умышхыдэ!	фымышхыдэ!

Ре-кӀэ унафэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	срешхыдэ	урешхыдэ	ирешхыдэ	дрешхыдэ	фрешхыдэ	ирешхыдэ
щымыӀэныгъэ:	сремышхыдэ	уремышхыдэ	иремышхыдэ	дремышхыдэ	фремышхыдэ	иремышхыдэ

ЗэраӀуатэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сошхыдэ(р)	уошхыдэ(р)	мэшхыдэ(р)	дошхыдэ(р)	фошхыдэ(р)	мэшхыдэ(хэ)(р)
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэркъым	ушхыдэркъым	шхыдэркъым	дышхыдэркъым	фышхыдэркъым	шхыдэ(хэ)ркъым
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	сышхыдэ(р)т	ушхыдэ(р)т	шхыдэ(р)т	дышхыдэ(р)т	фышхыдэ(р)т	шхыдэ(хэ)(р)т
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэ(р)тэкъым	ушхыдэ(р)тэкъым	шхыдэ(р)тэкъым	дышхыдэ(р)тэкъым	фышхыдэ(р)тэкъым	шхыдэ(хэ)(р)тэкъым
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сышхыдащ	ушхыдащ	шхыдащ	дышхыдащ	фышхыдащ	шхыда(хэ)щ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сышхыдакъым	ушхыдакъым	шхыдакъым	дышхыдакъым	фышхыдакъым	шхыда(хэ)къым
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	сышхыдат	ушхыдат	шхыдат	дышхыдат	фышхыдат	шхыда(хэ)т
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сышхыдатэкъым	ушхыдатэкъым	шхыдатэкъым	дышхыдатэкъым	фышхыдатэкъым	шхыда(хэ)тэкъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэгъащ	ушхыдэгъащ	шхыдэгъащ	дышхыдэгъащ	фышхыдэгъащ	шхыдэгъа(хэ)щ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэгъакъым	ушхыдэгъакъым	шхыдэгъакъым	дышхыдэгъакъым	фышхыдэгъакъым	шхыдэгъа(хэ)къым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэгъат	ушхыдэгъат	шхыдэгъат	дышхыдэгъат	фышхыдэгъат	шхыдэгъа(хэ)т
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэгъатэкъым	ушхыдэгъатэкъым	шхыдэгъатэкъым	дышхыдэгъатэкъым	фышхыдэгъатэкъым	шхыдэгъа(хэ)тэкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	сышхыдэщ	ушхыдэщ	шхыдэщ	дышхыдэщ	фышхыдэщ	шхыдэ(хэ)щ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэкъым	ушхыдэкъым	шхыдэкъым	дышхыдэкъым	фышхыдэкъым	шхыдэ(хэ)къым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	сышхыдэт	ушхыдэт	шхыдэт	дышхыдэт	фышхыдэт	шхыдэ(хэ)т
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэтэкъым	ушхыдэтэкъым	шхыдэтэкъым	дышхыдэтэкъым	фышхыдэтэкъым	шхыдэ(хэ)тэкъым
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэнщ	ушхыдэнщ	шхыдэнщ	дышхыдэнщ	фышхыдэнщ	шхыдэн(хэ)щ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэнкъым	ушхыдэнкъым	шхыдэнкъым	дышхыдэнкъым	фышхыдэнкъым	шхыдэн(хэ)къым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэнущ	ушхыдэнущ	шхыдэнущ	дышхыдэнущ	фышхыдэнущ	шхыдэну(хэ)щ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэнукъым	ушхыдэнукъым	шхыдэнукъым	дышхыдэнукъым	фышхыдэнукъым	шхыдэну(хэ)къым

ЗэрыупщӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэрэ	ушхыдэрэ	шхыдэрэ	дышхыдэрэ	фышхыдэрэ	шхыдэ(хэ)рэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэркъэ	ушхыдэркъэ	шхыдэркъэ	дышхыдэркъэ	фышхыдэркъэ	шхыдэ(хэ)ркъэ
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	сышхыдэ(р)т	ушхыдэ(р)т	шхыдэ(р)т	дышхыдэ(р)т	фышхыдэ(р)т	шхыдэ(хэ)(р)т
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэ(р)тэкъэ	ушхыдэ(р)тэкъэ	шхыдэ(р)тэкъэ	дышхыдэ(р)тэкъэ	фышхыдэ(р)тэкъэ	шхыдэ(хэ)(р)тэкъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сышхыда	ушхыда	шхыда	дышхыда	фышхыда	шхыда(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сышхыдакъэ	ушхыдакъэ	шхыдакъэ	дышхыдакъэ	фышхыдакъэ	шхыда(хэ)къэ
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	сышхыдат	ушхыдат	шхыдат	дышхыдат	фышхыдат	шхыда(хэ)т
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сышхыдатэкъэ	ушхыдатэкъэ	шхыдатэкъэ	дышхыдатэкъэ	фышхыдатэкъэ	шхыда(хэ)тэкъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэгъа	ушхыдэгъа	шхыдэгъа	дышхыдэгъа	фышхыдэгъа	шхыдэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэгъакъэ	ушхыдэгъакъэ	шхыдэгъакъэ	дышхыдэгъакъэ	фышхыдэгъакъэ	шхыдэгъа(хэ)къэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэгъат	ушхыдэгъат	шхыдэгъат	дышхыдэгъат	фышхыдэгъат	шхыдэгъа(хэ)т
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэгъатэкъэ	ушхыдэгъатэкъэ	шхыдэгъатэкъэ	дышхыдэгъатэкъэ	фышхыдэгъатэкъэ	шхыдэгъа(хэ)тэкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	сышхыдэ	ушхыдэ	шхыдэ	дышхыдэ	фышхыдэ	шхыдэ(хэ)
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэкъэ	ушхыдэкъэ	шхыдэкъэ	дышхыдэкъэ	фышхыдэкъэ	шхыдэ(хэ)къэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	сышхыдэт	ушхыдэт	шхыдэт	дышхыдэт	фышхыдэт	шхыдэ(хэ)т
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэтэкъэ	ушхыдэтэкъэ	шхыдэтэкъэ	дышхыдэтэкъэ	фышхыдэтэкъэ	шхыдэ(хэ)тэкъэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэн	ушхыдэн	шхыдэн	дышхыдэн	фышхыдэн	шхыдэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэнкъэ	ушхыдэнкъэ	шхыдэнкъэ	дышхыдэнкъэ	фышхыдэнкъэ	шхыдэн(хэ)къэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэну	ушхыдэну	шхыдэну	дышхыдэну	фышхыдэну	шхыдэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэнукъэ	ушхыдэнукъэ	шхыдэнукъэ	дышхыдэнукъэ	фышхыдэнукъэ	шхыдэну(хэ)къэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэмэ	ушхыдэмэ	шхыдэмэ	дышхыдэмэ	фышхыдэмэ	шхыдэ(хэ)мэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэмэ	умышхыдэмэ	мышхыдэмэ	дымышхыдэмэ	фымышхыдэмэ	мышхыдэ(хэ)мэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сышхыдамэ	ушхыдамэ	шхыдамэ	дышхыдамэ	фышхыдамэ	шхыда(хэ)мэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдамэ	умышхыдамэ	мышхыдамэ	дымышхыдамэ	фымышхыдамэ	мышхыда(хэ)мэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сышхыдэгъамэ	ушхыдэгъамэ	шхыдэгъамэ	дышхыдэгъамэ	фышхыдэгъамэ	шхыдэгъа(хэ)мэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэгъамэ	умышхыдэгъамэ	мышхыдэгъамэ	дымышхыдэгъамэ	фымышхыдэгъамэ	мышхыдэгъа(хэ)мэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэнмэ	ушхыдэнмэ	шхыдэнмэ	дышхыдэнмэ	фышхыдэнмэ	шхыдэн(хэ)мэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэнмэ	умышхыдэнмэ	мышхыдэнмэ	дымышхыдэнмэ	фымышхыдэнмэ	мышхыдэн(хэ)мэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэнумэ	ушхыдэнумэ	шхыдэнумэ	дышхыдэнумэ	фышхыдэнумэ	шхыдэну(хэ)мэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэнумэ	умышхыдэнумэ	мышхыдэнумэ	дымышхыдэнумэ	фымышхыдэнумэ	мышхыдэну(хэ)мэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэтэмэ	ушхыдэтэмэ	шхыдэтэмэ	дышхыдэтэмэ	фышхыдэтэмэ	шхыдэ(хэ)тэмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэтэмэ	умышхыдэтэмэ	мышхыдэтэмэ	дымышхыдэтэмэ	фымышхыдэтэмэ	мышхыдэ(хэ)тэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сышхыдатэмэ	ушхыдатэмэ	шхыдатэмэ	дышхыдатэмэ	фышхыдатэмэ	шхыда(хэ)тэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдатэмэ	умышхыдатэмэ	мышхыдатэмэ	дымышхыдатэмэ	фымышхыдатэмэ	мышхыда(хэ)тэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сышхыдэгъатэмэ	ушхыдэгъатэмэ	шхыдэгъатэмэ	дышхыдэгъатэмэ	фышхыдэгъатэмэ	шхыдэгъа(хэ)тэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэгъатэмэ	умышхыдэгъатэмэ	мышхыдэгъатэмэ	дымышхыдэгъатэмэ	фымышхыдэгъатэмэ	мышхыдэгъа(хэ)тэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэнтэмэ	ушхыдэнтэмэ	шхыдэнтэмэ	дышхыдэнтэмэ	фышхыдэнтэмэ	шхыдэн(хэ)тэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэнтэмэ	умышхыдэнтэмэ	мышхыдэнтэмэ	дымышхыдэнтэмэ	фымышхыдэнтэмэ	мышхыдэн(хэ)тэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэнутэмэ	ушхыдэнутэмэ	шхыдэнутэмэ	дышхыдэнутэмэ	фышхыдэнутэмэ	шхыдэну(хэ)тэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэнутэмэ	умышхыдэнутэмэ	мышхыдэнутэмэ	дымышхыдэнутэмэ	фымышхыдэнутэмэ	мышхыдэну(хэ)тэмэ

сослагательнэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэнт	ушхыдэнт	шхыдэнт	дышхыдэнт	фышхыдэнт	шхыдэн(хэ)т
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэнтэкъым	ушхыдэнтэкъым	шхыдэнтэкъым	дышхыдэнтэкъым	фышхыдэнтэкъым	шхыдэн(хэ)тэкъым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэнут	ушхыдэнут	шхыдэнут	дышхыдэнут	фышхыдэнут	шхыдэну(хэ)т
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сышхыдэнутэкъым	ушхыдэнутэкъым	шхыдэнутэкъым	дышхыдэнутэкъым	фышхыдэнутэкъым	шхыдэну(хэ)тэкъым

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэми	ушхыдэми	шхыдэми	дышхыдэми	фышхыдэми	шхыдэ(хэ)ми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэми	умышхыдэми	мышхыдэми	дымышхыдэми	фымышхыдэми	мышхыдэ(хэ)ми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сышхыдами	ушхыдами	шхыдами	дышхыдами	фышхыдами	шхыда(хэ)ми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдами	умышхыдами	мышхыдами	дымышхыдами	фымышхыдами	мышхыда(хэ)ми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сышхыдэгъами	ушхыдэгъами	шхыдэгъами	дышхыдэгъами	фышхыдэгъами	шхыдэгъа(хэ)ми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэгъами	умышхыдэгъами	мышхыдэгъами	дымышхыдэгъами	фымышхыдэгъами	мышхыдэгъа(хэ)ми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэнми	ушхыдэнми	шхыдэнми	дышхыдэнми	фышхыдэнми	шхыдэн(хэ)ми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэнми	умышхыдэнми	мышхыдэнми	дымышхыдэнми	фымышхыдэнми	мышхыдэн(хэ)ми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэнуми	ушхыдэнуми	шхыдэнуми	дышхыдэнуми	фышхыдэнуми	шхыдэну(хэ)ми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэнуми	умышхыдэнуми	мышхыдэнуми	дымышхыдэнуми	фымышхыдэнуми	мышхыдэну(хэ)ми

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэтэми	ушхыдэтэми	шхыдэтэми	дышхыдэтэми	фышхыдэтэми	шхыдэ(хэ)тэми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэтэми	умышхыдэтэми	мышхыдэтэми	дымышхыдэтэми	фымышхыдэтэми	мышхыдэ(хэ)тэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сышхыдатэми	ушхыдатэми	шхыдатэми	дышхыдатэми	фышхыдатэми	шхыда(хэ)тэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдатэми	умышхыдатэми	мышхыдатэми	дымышхыдатэми	фымышхыдатэми	мышхыда(хэ)тэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сышхыдэгъатэми	ушхыдэгъатэми	шхыдэгъатэми	дышхыдэгъатэми	фышхыдэгъатэми	шхыдэгъа(хэ)тэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэгъатэми	умышхыдэгъатэми	мышхыдэгъатэми	дымышхыдэгъатэми	фымышхыдэгъатэми	мышхыдэгъа(хэ)тэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэнтэми	ушхыдэнтэми	шхыдэнтэми	дышхыдэнтэми	фышхыдэнтэми	шхыдэн(хэ)тэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэнтэми	умышхыдэнтэми	мышхыдэнтэми	дымышхыдэнтэми	фымышхыдэнтэми	мышхыдэн(хэ)тэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сышхыдэнутэми	ушхыдэнутэми	шхыдэнутэми	дышхыдэнутэми	фышхыдэнутэми	шхыдэну(хэ)тэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымышхыдэнутэми	умышхыдэнутэми	мышхыдэнутэми	дымышхыдэнутэми	фымышхыдэнутэми	мышхыдэну(хэ)тэми

гъэщӀэгъуэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сышхыдаи	ушхыдаи	шхыдаи	дышхыдаи	фышхыдаи	шхыдаи
щымыӀэныгъэ:	сышхыдакъыми	ушхыдакъыми	шхыдакъыми	дышхыдакъыми	фышхыдакъыми	шхыдакъыми

фӀэфӀыныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сышхыдащэрэт	ушхыдащэрэт	шхыдащэрэт	дышхыдащэрэт	фышхыдащэрэт	шхыдащэрэт
щымыӀэныгъэ:	сымышхыдащэрэт	умышхыдащэрэт	мышхыдащэрэт	дымышхыдащэрэт	фымышхыдащэрэт	мышхыдащэрэт

шэч къытехьэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сышхыдагъэнщ	ушхыдагъэнщ	шхыдагъэнщ	дышхыдагъэнщ	фышхыдагъэнщ	шхыдагъэнщ
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сышхыдагъэнкъым	ушхыдагъэнкъым	шхыдагъэнкъым	дышхыдагъэнкъым	фышхыдагъэнкъым	шхыдагъэнкъым
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сышхыдагъэнт	ушхыдагъэнт	шхыдагъэнт	дышхыдагъэнт	фышхыдагъэнт	шхыдагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сышхыдагъэнтэкъым	ушхыдагъэнтэкъым	шхыдагъэнтэкъым	дышхыдагъэнтэкъым	фышхыдагъэнтэкъым	шхыдагъэнтэкъым
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сышхыдагъэн	ушхыдагъэн	шхыдагъэн	дышхыдагъэн	фышхыдагъэн	шхыдагъэн
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сышхыдагъэнкъэ	ушхыдагъэнкъэ	шхыдагъэнкъэ	дышхыдагъэнкъэ	фышхыдагъэнкъэ	шхыдагъэнкъэ
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сышхыдагъэнт	ушхыдагъэнт	шхыдагъэнт	дышхыдагъэнт	фышхыдагъэнт	шхыдагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сышхыдагъэнтэкъэ	ушхыдагъэнтэкъэ	шхыдагъэнтэкъэ	дышхыдагъэнтэкъэ	фышхыдагъэнтэкъэ	шхыдагъэнтэкъэ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сышхыдагъэнущ	ушхыдагъэнущ	шхыдагъэнущ	дышхыдагъэнущ	фышхыдагъэнущ	шхыдагъэнущ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сышхыдагъэнукъым	ушхыдагъэнукъым	шхыдагъэнукъым	дышхыдагъэнукъым	фышхыдагъэнукъым	шхыдагъэнукъым
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сышхыдагъэнут	ушхыдагъэнут	шхыдагъэнут	дышхыдагъэнут	фышхыдагъэнут	шхыдагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сышхыдагъэнутэкъым	ушхыдагъэнутэкъым	шхыдагъэнутэкъым	дышхыдагъэнутэкъым	фышхыдагъэнутэкъым	шхыдагъэнутэкъым
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сышхыдагъэну	ушхыдагъэну	шхыдагъэну	дышхыдагъэну	фышхыдагъэну	шхыдагъэну
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сышхыдагъэнукъэ	ушхыдагъэнукъэ	шхыдагъэнукъэ	дышхыдагъэнукъэ	фышхыдагъэнукъэ	шхыдагъэнукъэ
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сышхыдагъэнут	ушхыдагъэнут	шхыдагъэнут	дышхыдагъэнут	фышхыдагъэнут	шхыдагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сышхыдагъэнутэкъэ	ушхыдагъэнутэкъэ	шхыдагъэнутэкъэ	дышхыдагъэнутэкъэ	фышхыдагъэнутэкъэ	шхыдагъэнутэкъэ

Причастиехэр	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
Зылэжь (субъектнэ) причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сышхыдэ	ушхыдэ	шхыдэ	дышхыдэ	фышхыдэ	шхыдэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сымышхыдэ	умышхыдэ	мышхыдэ	дымышхыдэ	фымышхыдэ	мышхыдэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сышхыда	ушхыда	шхыда	дышхыда	фышхыда	шхыда(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сымышхыда	умышхыда	мышхыда	дымышхыда	фымышхыда	мышхыда(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сышхыдэгъа	ушхыдэгъа	шхыдэгъа	дышхыдэгъа	фышхыдэгъа	шхыдэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сымышхыдэгъа	умышхыдэгъа	мышхыдэгъа	дымышхыдэгъа	фымышхыдэгъа	мышхыдэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сышхыдэн	ушхыдэн	шхыдэн	дышхыдэн	фышхыдэн	шхыдэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сымышхыдэн	умышхыдэн	мышхыдэн	дымышхыдэн	фымышхыдэн	мышхыдэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сышхыдэну	ушхыдэну	шхыдэну	дышхыдэну	фышхыдэну	шхыдэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сымышхыдэну	умышхыдэну	мышхыдэну	дымышхыдэну	фымышхыдэну	мышхыдэну(хэ)
Лэжьыгъэм и къэхъукӀэр зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сызэрышхыдэ	узэрышхыдэ	зэрышхыдэ	дызэрышхыдэ	фызэрышхыдэ	зэрышхыдэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрымышхыдэ	узэрымышхыдэ	зэрымышхыдэ	дызэрымышхыдэ	фызэрымышхыдэ	мызэрышхыдэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сызэрышхыда	узэрышхыда	зэрышхыда	дызэрышхыда	фызэрышхыда	зэрышхыда(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрымышхыда	узэрымышхыда	зэрымышхыда	дызэрымышхыда	фызэрымышхыда	зэрымышхыда(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сызэрышхыдэгъа	узэрышхыдэгъа	зэрышхыдэгъа	дызэрышхыдэгъа	фызэрышхыдэгъа	зэрышхыдэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрымышхыдэгъа	узэрымышхыдэгъа	зэрымышхыдэгъа	дызэрымышхыдэгъа	фызэрымышхыдэгъа	зэрымышхыдэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сызэрышхыдэн	узэрышхыдэн	зэрышхыдэн	дызэрышхыдэн	фызэрышхыдэн	зэрышхыдэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрымышхыдэн	узэрымышхыдэн	зэрымышхыдэн	дызэрымышхыдэн	фызэрымышхыдэн	зэрымышхыдэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сызэрышхыдэну	узэрышхыдэну	зэрышхыдэну	дызэрышхыдэну	фызэрышхыдэну	зэрышхыдэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрымышхыдэну	узэрымышхыдэну	зэрымышхыдэну	дызэрымышхыдэну	фызэрымышхыдэну	зэрымышхыдэну(хэ)
Зэман/щӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщышхыдэ	ущышхыдэ	щышхыдэ	дыщышхыдэ	фыщышхыдэ	щышхыдэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщымышхыдэ	ущымышхыдэ	щымышхыдэ	дыщымышхыдэ	фыщымышхыдэ	щымышхыдэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщышхыда	ущышхыда	щышхыда	дыщышхыда	фыщышхыда	щышхыда(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщымышхыда	ущымышхыда	щымышхыда	дыщымышхыда	фыщымышхыда	щымышхыда(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщышхыдэгъа	ущышхыдэгъа	щышхыдэгъа	дыщышхыдэгъа	фыщышхыдэгъа	щышхыдэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщымышхыдэгъа	ущымышхыдэгъа	щымышхыдэгъа	дыщымышхыдэгъа	фыщымышхыдэгъа	щымышхыдэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщышхыдэн	ущышхыдэн	щышхыдэн	дыщышхыдэн	фыщышхыдэн	щышхыдэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщымышхыдэн	ущымышхыдэн	щымышхыдэн	дыщымышхыдэн	фыщымышхыдэн	щымышхыдэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщышхыдэну	ущышхыдэну	щышхыдэну	дыщышхыдэну	фыщышхыдэну	щышхыдэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщымышхыдэну	ущымышхыдэну	щымышхыдэну	дыщымышхыдэну	фыщымышхыдэну	щымышхыдэну(хэ)
ЩӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыздэшхыдэ	уздэшхыдэ	здэшхыдэ	дыздэшхыдэ	фыздэшхыдэ	здэшхыдэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыздэмышхыдэ	уздэмышхыдэ	здэмышхыдэ	дыздэмышхыдэ	фыздэмышхыдэ	здэмышхыдэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыздэшхыда	уздэшхыда	здэшхыда	дыздэшхыда	фыздэшхыда	здэшхыда(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыздэмышхыда	уздэмышхыда	здэмышхыда	дыздэмышхыда	фыздэмышхыда	здэмышхыда(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыздэшхыдэгъа	уздэшхыдэгъа	здэшхыдэгъа	дыздэшхыдэгъа	фыздэшхыдэгъа	здэшхыдэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыздэмышхыдэгъа	уздэмышхыдэгъа	здэмышхыдэгъа	дыздэмышхыдэгъа	фыздэмышхыдэгъа	здэмышхыдэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыздэшхыдэн	уздэшхыдэн	здэшхыдэн	дыздэшхыдэн	фыздэшхыдэн	здэшхыдэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыздэмышхыдэн	уздэмышхыдэн	здэмышхыдэн	дыздэмышхыдэн	фыздэмышхыдэн	здэмышхыдэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыздэшхыдэну	уздэшхыдэну	здэшхыдэну	дыздэшхыдэну	фыздэшхыдэну	здэшхыдэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыздэмышхыдэну	уздэмышхыдэну	здэмышхыдэну	дыздэмышхыдэну	фыздэмышхыдэну	здэмышхыдэну(хэ)
Щхьэусыгъуэ, мурад зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀэшхыдэ	ущӀэшхыдэ	щӀэшхыдэ	дыщӀэшхыдэ	фыщӀэшхыдэ	щӀэшхыдэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀэмышхыдэ	ущӀэмышхыдэ	щӀэмышхыдэ	дыщӀэмышхыдэ	фыщӀэмышхыдэ	щӀэмышхыдэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀэшхыда	ущӀэшхыда	щӀэшхыда	дыщӀэшхыда	фыщӀэшхыда	щӀэшхыда(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀэмышхыда	ущӀэмышхыда	щӀэмышхыда	дыщӀэмышхыда	фыщӀэмышхыда	щӀэмышхыда(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀэшхыдэгъа	ущӀэшхыдэгъа	щӀэшхыдэгъа	дыщӀэшхыдэгъа	фыщӀэшхыдэгъа	щӀэшхыдэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀэмышхыдэгъа	ущӀэмышхыдэгъа	щӀэмышхыдэгъа	дыщӀэмышхыдэгъа	фыщӀэмышхыдэгъа	щӀэмышхыдэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀэшхыдэн	ущӀэшхыдэн	щӀэшхыдэн	дыщӀэшхыдэн	фыщӀэшхыдэн	щӀэшхыдэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀэмышхыдэн	ущӀэмышхыдэн	щӀэмышхыдэн	дыщӀэмышхыдэн	фыщӀэмышхыдэн	щӀэмышхыдэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀэшхыдэну	ущӀэшхыдэну	щӀэшхыдэну	дыщӀэшхыдэну	фыщӀэшхыдэну	щӀэшхыдэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀэмышхыдэну	ущӀэмышхыдэну	щӀэмышхыдэну	дыщӀэмышхыдэну	фыщӀэмышхыдэну	щӀэмышхыдэну(хэ)

Деепричастиехэр	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман - щыӀэныгъэ	сышхыдэу	ушхыдэу	шхыдэу	дышхыдэу	фышхыдэу	шхыдэ(хэ)у
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сымышхыдэу	умышхыдэу	мышхыдэу	дымышхыдэу	фымышхыдэу	мышхыдэ(хэ)у
блэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сышхыдауэ	ушхыдауэ	шхыдауэ	дышхыдауэ	фышхыдауэ	шхыдауэ / шхыда(хэ)у
блэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сымышхыдауэ	умышхыдауэ	мышхыдауэ	дымышхыдауэ	фымышхыдауэ	мышхыдауэ(хэ) / мышхыда(хэ)у
жрэ-кӀэ деепричастие - щыӀэныгъэ	сышхыдэурэ	ушхыдэурэ	шхыдэурэ	дышхыдэурэ	фышхыдэурэ	шхыдэ(хэ)урэ
жрэ-кӀэ деепричастие - щымыӀэныгъэ	сымышхыдэурэ	умышхыдэурэ	мышхыдэурэ	дымышхыдэурэ	фымышхыдэурэ	мышхыдэ(хэ)урэ

		-э-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[шхыд]э	[шхыд]эр	--	[шхыд]эхэр
Эргативнэ:	[шхыд]э	[шхыд]эм	--	[шхыд]эхэм
Послеложнэ:	[шхыд]экӀэ	[шхыд]эмкӀэ	[шхыд]эхэкӀэ	[шхыд]эхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[шхыд]эу	[шхыд]эрауэ	[шхыд]эхэу	[шхыд]эхэрауэ

		-а-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[шхыд]а	[шхыд]ар	--	[шхыд]ахэр
Эргативнэ:	[шхыд]а	[шхыд]ам	--	[шхыд]ахэм
Послеложнэ:	[шхыд]акӀэ	[шхыд]амкӀэ	[шхыд]ахэкӀэ	[шхыд]ахэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[шхыд]ауэ	[шхыд]арауэ	[шхыд]ахэу	[шхыд]ахэрауэ

		-эн-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[шхыд]эн	[шхыд]эныр	--	[шхыд]энхэр
Эргативнэ:	[шхыд]эн	[шхыд]эным	--	[шхыд]энхэм
Послеложнэ:	[шхыд]энкӀэ	[шхыд]энымкӀэ	[шхыд]энхэкӀэ	[шхыд]энхэмкӀэ
'Обстоятельственнэ:	[шхыд]эну	[шхыд]энырауэ	[шхыд]энхэу	[шхыд]энхэрауэ

		-эну-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[шхыд]эну	[шхыд]энур	--	[шхыд]энухэр
Эргативнэ:	[шхыд]эну	[шхыд]энум	--	[шхыд]энухэм
Послеложнэ:	[шхыд]энукӀэ	[шхыд]энумкӀэ	[шхыд]энухэкӀэ	[шхыд]энухэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[шхыд]энуэ	[шхыд]энурауэ	[шхыд]энухэу	[шхыд]энухэрауэ

МЫХЬЭНЭ

Зэрымыарэзыр жыӀэн, хъурджэуэн.

ЩАПХЪЭХЭР

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

шхыдэн: grumble, growl, grunt, mutter, scold, chide

УРЫСЫБЗЭ

шхыдэн: ворчать, брюзжать на кого-л.; ругать кого-л.

БИБЛИОГРАФИЕ

Библиографием еплъын