щхьэ

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

• 
  щхьэ
• 
  щхьэ
• 
  щхьэ

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

• IPA [ɕħɐ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

• [щхь] + -э

СКЛОНЕНЭ

	Закъуэ бжыгъэ		Куэд бжыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	щхьэ	щхьэр	--	щхьэхэр
Эргативнэ:	щхьэ	щхьэм	--	щхьэхэм
Послеложнэ:	щхьэкӀэ	щхьэмкӀэ	щхьэхэкӀэ	щхьэхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	щхьэуэ	щхьэрауэ	щхьэхэу	щхьэхэрауэ

МЫХЬЭНЭ

1. ЦӀыхум, псэущхьэм я пкъым щыщу нэ, пэ, жьэ, тхьэкӀумэ с. ху. хыхьэу пщэм фӀэтыр.
2. Ӏэщым ехьэлӀауэ къыщагъэсэбэпым деж бжыгъэцӀэхэм ядэщӀыгъуу къапсэлъ хабзэ псалъэ.
3. Зыгуэрым и щӀыӀу лъэныкъуэ.
4. Уэшх, уэс с. ху. щихъумэу псэуалъэм тращӀыхьыр.

ЩАПХЪЭХЭР

• ЩӀалэ цӀыкӀухэр пабжьэм хэсщ я щхьэр къыхагъэжри. КӀыщокъуэ Алим
• Ди кхъуей кӀадэм и щхьэр тевмыч. ӀуэрыӀуатэ, фольклор

Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр

Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь,	«Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984	нап. 67
адыгэбзэ	урысыбзэ/русский	инджылыбзэ/English
Жыгхэр кусэ дахэу, щхьэ баринэу хадэм итщ.	Деревья стоят в саду красивыми рядами и с кудрявыми головами.	The trees are standing in the orchard in pretty curly-headed rows.
		нап. 77
Шордакъхэм укъихьэмэ, къалэри бгы щхьэ хужьхэри уи пащхьэм къоувэ.	Если выйдешь на балкон, перед тобой встают город и белые вершины гор.	If you come out onto the balcony, the city and the white-headed mountains rise before you.
		нап. 86
Пхъыр хьэсэм щхьэ баринэу тетщ.	Морковь стоит с кудрявой головой на грядке.	The carrots stand curly-headed in the plot.
		нап. 112
Зы Ӏыхьэм щхьэ телъщ.	Одна часть покрыта крышей.	One part is covered with a roof.
Адрейм щхьэ телъкъым.	Другая часть без крыши.	The other part has no roof.
		нап. 113
Бэкхъым щхьэ телъщ.	Коровник покрыт крышей.	There is a roof on the cowshed.

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

• Щхьэ бжыгъэ.
• Щхьэ дапщэ хъурэ мэл хъушэр?
• Шкафым и щхьэ.
• Унэм щхьэ телъхьэн.

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

• щхьэ: 1. head (human, animal) 2. head (unit for counting livestock) 3. the top, cover or lid of sth 4. roof
• Щхьэ бжыгъэ: the humber of head (of cattle)
• Щхьэ дапщэ хъурэ мэл хъушэр?: how many head of sheep in the flock?
• Шкафым и щхьэ: the top of the cupboard
• Унэм щхьэ телъхьэн: put a roof on the house.

УРЫСЫБЗЭ

• щхьэ: 1. голова (человека, животного) 2. голова (единица счёта скота) 3. верх чего-л.; крышка 4. крыша
• Щхьэ бжыгъэ: кличество голов (скота)
• Щхьэ дапщэ хъурэ мэл хъушэр?: сколько голов овец в стаде?
• Шкафым и щхьэ: верх шкафа
• Унэм щхьэ телъхьэн: ставить крышу на дом.

НЭГЪУЭЩӀ БЗЭХЭР:

• адыгеибзэ (кӀахыбзэ) (ady): шъхьэ
  
• азэрбайджаныбзэ (az): baş
  
• армяныбзэ (ермэлыбзэ) (hy): գլուխ
  
• башкирыбзэ (ba): баш (baş)
  
• грузиныбзэ (куржыбзэ, сонэбзэ) (ka): თავი
  
• иврит (he): רֹאשׁ‎
  
• къэрэшей-балъкъэрыбзэ (kbc): баш
  
• нэмыцэбзэ (de): Kopf, Haupt
  
• персыбзэ (fa): سَر‎, کله
  
• тыркубзэ (tr): baş, kafa
  
• французыбзэ (франджыбзэ) (fr): tête
  
• хьэрыпыбзэ (ar): رَأْس‎
  

псалъафэ зэпыщӀахэр

Игурэ и щхьэрэ ззтелъын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be sure of oneself
     Урысыбзэ: быть урененным в себе
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Псом ящхьэ (ящхьэж)

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: the main, the most important
     Урысыбзэ: самое главное, самое важное
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэ бадзэ трихужыфын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be independent, know how to take care of yourself
     Урысыбзэ: быть самостоятельным, уметь заботиться о себе.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэ емыпэсын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: consider sth beneath your dignity
     Урысыбзэ: считать что-л. ниже своего достоинства.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэ и жагъуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be in a bad mood; feel bad
     Урысыбзэ: быть в плохом настроении; чувствовать себя неважно.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэ ириусыгъуджэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: consider sb or sth to be unworthy of yourself
        Абы дэ къытхыхьэн и щхьэ иреусыгъуджэ. He considers us unworthy being in his company.
     Урысыбзэ: считать кого-что-л. недостойным себя.
        Абы дэ къытхыхьэн и щхьэ иреусыгъуджэ. Он считает нас недостойными быть в его обществе.
  Псалъэ зэпхахэр:
     Абы дэ къытхыхьэн и щхьэ иреусыгъуджэ.
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэ зэрыхьщ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: go to hell! may the devil take you!
     Урысыбзэ: пропади пропадом, черт с тобой.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Языныкъуэхэм Мурат и телъхьэу, адрейхэр Щэныбэ къыдэщӀу, зыкъомри, я щхьэ зэрыхьщ, жаӀэу щытт. Къашыргъэ ХьэпащӀэ

[И] щхьэ къэкӀуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: think of sth, occur to sb, come to sb’s mind
     Урысыбзэ: прийти в голову.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэ къемыгъэӀэтын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: not give sb freedom
     Урысыбзэ: не давать кому-л. свободы.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

(И] щхьэ къыхуэщтэн

1.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: take sth
     Урысыбзэ: взять что-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

2.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: take sth for yourself
     Урысыбзэ: взять что-л. для себя.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэ лъапӀэныгъэу лъытэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: consider sth an honour, a virtue for yourself
     Урысыбзэ: считать что-л. честью, достоинством для себя.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэ мыгъуагъэ хуихьыжын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: feel pitiful, humiliated
     Урысыбзэ: чувствовать себя жалким, униженным.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     И щхьэ мыгъуагъэ хуихьыжауэ, нэпсым итхьэлэу хьыджэбзыр докӀыж еджапӀэ пщӀантӀэм. Ӏуащхьэмахуэ, журнал (художественный)

[И] щхьэ и пӀалъэ щӀэжын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: know your capabilities
     Урысыбзэ: знать свои возможности.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Тыкъыр адэмыгу гуэрт, ауэ зи щхьэ и пӀалъэ зымыщӀэж пэдэгъэзейт. Къэбэрдей, альманах

И щхьэ тримычу

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: beat around the bush (speaking about sth)
     Урысыбзэ: вокруг да около (говорить о чем-л.)
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Зытепсэлъыхьым и щхьэ тримычу Бэлаци къэпсэлъащ. КӀыщокъуэ Алим

Щхьэ фӀэхыным хуекӀуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: go to extremes (in sth)
     Урысыбзэ: доходить до крайности в чём-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэ хуэпсэлъэн (хуэпсэлъэжын)

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: talk to yourself
        ЛӀыжьыр и щхьэ хуэпсалъэу, гъумэтӀымэу пщӀантӀэм дэтт. The old man stood in the courtyard talking to himself and grumbling.
     Урысыбзэ: разговаривать с самим собой.
        ЛӀыжьыр и щхьэ хуэпсалъэу, гъумэтӀымэу пщӀантӀэм дэтт.
  Псалъэ зэпхахэр:
     ЛӀыжьыр и щхьэ хуэпсалъэу, гъумэтӀымэу пщӀантӀэм дэтт. Старик стоял посреди двора, разговаривая с самим собой и ворча.
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэ хуэпсэужын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: live for your own sake, for yourself
     Урысыбзэ: жить для себя, ради себя.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэ хуэфӀын зехуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: do sth useful for yourself
     Урысыбзэ: заниматься полезным для себя делом.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэ хуэщӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: nod hello
     Урысыбзэ: кивком поздороваться.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

И щхьэ хуэӀущэщэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: mumble sth under your breath
     Урысыбзэ: бормотать что-л. себе под нос.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэ хужиӀэн (хужиӀэжын)

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: talk to yourself
     Урысыбзэ: разговаривать с самим собой.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэ шхыгъуэ ихуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: live to an old age
     Урысыбзэ: дожить до старости.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэ щытхъужын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: praise yourself
     Урысыбзэ: восхвалять себя.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Уи щхьэ ущымытхъуж - уфӀмэ, укъащӀэнщ. Псалъэжьхэр

[Уи] щхьэ Ӏуэху зехуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: go about your own business
     Урысыбзэ: заниматься своими делами.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

ЩхьэкӀэ лэжьэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: do mental work
     Урысыбзэ: заниматься умственным трудом
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэм бжьэ еуэн

1.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: go to your head (for example, about wine)
     Урысыбзэ: ударить в голову (напр. о вине)
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

2.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be upset, worried
     Урысыбзэ: огорчиться, разволноваться.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэм дыгъэ еуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: have or get sunstroke
     Урысыбзэ: получить солнечный удар.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэм елъытын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: imagine yourself in someone else's shoes, imagine yourself in someone else's position.
     Урысыбзэ: поставить себя на чьё-л. место, представить себя в положении кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэм епхъуэжын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: become desparate because of sth; clutch your head because of sth
     Урысыбзэ: прийти в отчаяние от чего-л., схватиться за голову от чего-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэм еуэжын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: repent
     Урысыбзэ: раскаяться.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэм жьы щызепщэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be flighty, frivolous (about a person).
     Урысыбзэ: быть ветренным, легкомысленным (о человеке).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэм илъыр щӀэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: know what’s on sb’s mind
     Урысыбзэ: знать, что на уме, в голове у кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Абы ищхьэ илъ сыткӀэ пщӀэн, иджыри сабийщ. Къэбэрдей, альманах

[И] щхьэм имыкӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: not stop thinking about sth
     Урысыбзэ: из головы (из ума) не выходить.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэм иригъэжэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: take offense, thinking sth to be about you.
     Урысыбзэ: обидеться, приняв что-л. на свой счёт.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэм ихьэн

1.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be deeply disappointed, very upset
     Урысыбзэ: сильно огорчиться
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

2.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: understand, figure sth out
     Урысыбзэ: понять, разобраться в чём-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[Уи] щхьэм куэд телъхьэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: to boast without reason, to brag a lot.
     Урысыбзэ: кичиться без основания, много брать на себя.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэм къэсу

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: extremely; “up to here”
     Урысыбзэ: по горло.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэм къизэрыхьын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: take sth into one’s head
     Урысыбзэ: взбрести в голову.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэм къимытӀэсэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: it doesn’t make any sense; it boggles my brain
     Урысыбзэ: не укладывается в голове.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэм къитӀэсэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: understand, clarify sth
     Урысыбзэ: понимать, уяснить что-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэм къихьэн

1.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: come to mind, occur to sb
     Урысыбзэ: прийти в голову.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

2.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: get smart, wise up
     Урысыбзэ: набраться ума.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэм къищхьэрыуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: take it into your head; have a wild idea
     Урысыбзэ: взбрести в голову.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэм къыщыщӀэдзауэ лъакъуэм нэс

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: from head to foot
     Урысыбзэ: с головы до ног.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[Уи] щхьэм темылъ телъхьэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: to boast without reason, to brag a lot.
     Урысыбзэ: кичиться без основания, много брать на себя.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[Уи] щхьэм фӀэхын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: absolve oneself of responsibility, not take responsibility for sth
     Урысыбзэ: снять с себя ответственность.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэм хуэхьыжын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: take offense, thinking sth to be about you.
     Урысыбзэ: обидеться, приняв что-л. на свой счёт.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэм хуэмыгъэфэщэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: consider sth beneath your dignity
     Урысыбзэ: считать что-л. ниже своего достоинства.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэм цӀацӀу щызопщэ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: flighty, frivolous
     Урысыбзэ: ветер в голове.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэм щӀэмытӀахъуэу псэун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: live in need of nothing
     Урысыбзэ: жить, не испытывая нужды.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр гъэбэтэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: chat, fool sb
     Урысыбзэ: болтать; морочить голову кому-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр гъэвэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: chat, fool sb
     Урысыбзэ: болтать; морочить голову кому-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр гъэкӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: show off, put on airs
     Урысыбзэ: кичиться, важничать.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр гъэкӀэрэхъуэн

1.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: shake your head (expressing disagreement)
     Урысыбзэ: мотать головой (выражая несогласие)
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

2.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: shake your head (in admiration, surprise, etc.).
     Урысыбзэ: покачать головой (от восхищения, удивления и т. п.).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[Уи] щхьэр гъэпсэужын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: live independently, live by yourself, support yourself
     Урысыбзэ: жить самостоятельно, самому содержать себя.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр гъэпудын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: compromise yourself
     Урысыбзэ: компрометировать себя.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр гъэузын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: fool sb
     Урысыбзэ: морочить голову кому-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр дэхын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: go anywhere; go home
     Урысыбзэ: уйти куда глаза глядят, уйти восвояси.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     МэжэщӀалӀи сыхъуауэ сылӀапэ щыхьум, си щхьэр дэсхри сежьэжащ. Адыгэ ӀуэрыӀуатэхэр, сборник

Щхьэри джатэри ӀэмыщӀэм илъщ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be in sb’s hands, in sb’s power, under sb’s will.
     Урысыбзэ: находиться в руках, во власти, в воле кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэр джэрэзын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: start spinning – about your head
     Урысыбзэ: закружиться - о голове.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр егухын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: hang your head in shame, 
     Урысыбзэ: опустить голову от стыда, позора.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр егъэужэгъун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: get bored, fed up
     Урысыбзэ: надоесть, осточертеть.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр ехьэлӀэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: trust someone, entrust your fate to someone.
     Урысыбзэ: довериться кому-л., вверить кому-л. свою судьбу.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэр и жагъуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be in a bad mood, be depressed
     Урысыбзэ: быть в плохом настроении, в подавленном состоянии.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэр зэгуэудын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: have a splitting headache
     Урысыбзэ: раскалываться, разламываться - о голове.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр зэкӀуэкӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: go crazy, lose your mind
     Урысыбзэ: тронуться умом.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэр зэтечын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: have a splitting headache
     Урысыбзэ: раскалываться, разламываться - о голове.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр зехьэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be desperate
     Урысыбзэ: быть в отчаянии.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Ар губгъуэ нэщӀым къинащ, мэкъугъ, и щхьэр зэрехьэ. Дыщэ кӀанэ, сборник

Щхьэр зыфӀэудыжын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: engage in self-flagellation.
     Урысыбзэ: заниматься самобичеванием.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

И щхьэр ихьын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: go swh
     Урысыбзэ: пойти куда-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр кудэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: fill your head with sth
     Урысыбзэ: забить голову чем-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр кӀэрэхъуэн

1.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: start spinning – about your head
     Урысыбзэ: закружиться - о голове.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

2.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: lose your head
     Урысыбзэ: потерять голову.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэр къэвэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: fool sb
     Урысыбзэ: морочить голову кому-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[Уи| щхьэр къэгъэпцӀэжын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: deceive yourself.
     Урысыбзэ: обмануть самого себя.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр къэхьын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: come, arrive (literally: bring your head)
     Урысыбзэ: прийти (букв. принести свою голову)
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр къэшэхужын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: buy off, pay off
     Урысыбзэ: откупиться.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр къэӀэтын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: grow insolent.
     Урысыбзэ: обнаглеть.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэр кърихьэлӀэжын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: return at last
     Урысыбзэ: наконец вернуться.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр къыдэпхъуэтеин

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: quickly raise one’s head, throw up one’s head
     Урысыбзэ: вскинуть голову.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр къыфӀэхун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: hang your head, become desperate (from grief or shame)
     Урысыбзэ: поникнуть головой, прийти в отчаяние (от горя или позора).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Уи щхьэр къыфӀыкӀэ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: may the devil take him, to hell with him
     Урысыбзэ: чёрт бы его побрал.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр къутэн

1.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: have a splitting headache
     Урысыбзэ: раскалываться, разламываться - о голове.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

2.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: cut up, divide up the head (of a ram, goat, etc. at a wedding).
     Урысыбзэ: делить голову (барана, козы напр. на свадьбе).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэр и лажьэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: have a lot of (one’s own) cares, worries, troubles
     Урысыбзэ: иметь множество [своих] забот.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр лъагэ хъун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be honored by someone.
     Урысыбзэ: быть в чести у кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр лъапӀэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be honored by someone.
     Урысыбзэ: быть в чести у кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр мафӀэм хэлъын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be very busy, be up to your neck in work.
     Урысыбзэ: быть очень занятым, быть по горло в работе.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[Си] щхьэр позгъэупщӀынщ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: I bet my life on it
     Урысыбзэ: даю голову на отсечение.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр пылъэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: hang sb (execute)
     Урысыбзэ: повесить кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр тегъэун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: have fun
     Урысыбзэ: развлекаться.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр течын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: expose sb, bring sb to light, bring sb into the open
     Урысыбзэ: вывести на чистую воду кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр удэгун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: fool sb
     Урысыбзэ: морочить голову.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр ужэгъун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: get exhausted
     Урысыбзэ: измучиться.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр унэзэн

1.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: spin – about sb’s head
     Урысыбзэ: кружиться - о голове
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

2.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: lose one’s head
     Урысыбзэ: потерять голову.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр фӀэудыжын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be very sorry for sth, repent strongly
     Урысыбзэ: сильно раскаиваться в чем-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр фӀэхун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: hang your head, become desperate (from grief or shame)
     Урысыбзэ: поникнуть головой, прийти в отчаяние (от горя или позора).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр фӀэчын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: rip sb’s head off, punish sb severely
     Урысыбзэ: сорвать голову кому-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр фӀэӀуэнтӀыкӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: rip sb’s head off, punish sb severely
     Урысыбзэ: сорвать голову кому-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр фӀихын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: have a splitting headache
     Урысыбзэ: трещать, раскалываться - о голове.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр хэлъхьэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: pay with your head for sth
     Урысыбзэ: поплатиться головой за что-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр хэхын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be carried away
     Урысыбзэ: унести голову.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр хуэгъэлъэхъшэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be humiliated in front of sb, to bow down to sb or sth.
     Урысыбзэ: унижаться перед кем-л., преклоняться перед кем-чем-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Дыщэм а уи щхьэр хуумыгъэлъахъшэ, Ар дыщэ минхэм я лъапӀэщ. ПащӀэ Бэчмырзэ

[И] щхьэр хэӀуа зэпыту

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be constantly busy, loaded down with work
     Урысыбзэ: быть всё время занятым, загруженным работой.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр хуэгъэтӀылъын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: trusing sb, ask them for sth
     Урысыбзэ: доверившись кому-л., просить его о чём-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр хуэщӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: nod your head (for example, as a sign of agreement)
     Урысыбзэ: кивнуть головой кому-л. (напр. в знак согласия).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр щӀэгуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: hang your head
     Урысыбзэ: понурить голову.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр щӀэхьэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: run helter-skelter, go in any direction
     Урысыбзэ: уйти, сбежать куда глаза глядят.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр щӀэӀуауэ

1.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: hanging your head
     Урысыбзэ: понурив голову.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Мышэ лъэныкъуэкӀэ зыӀуидзри и щхьэр щӀэӀуауэ уэрамыр зэпиупщӀащ.  Къашыргъэ ХьэпащӀэ

2.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: hard, tirelessly
     Урысыбзэ: не покладая рук.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр щӀегъэхьэн

1.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: run sb ragged
     Урысыбзэ: загонять кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

2.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: harass or bait sb
     Урысыбзэ: затравить кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Дзыгъуэм я щхьэ щӀригъыхьэу Ар [джэдур] макъейуэ къэпщӀэуащ.  ХьэхъупащӀэ Амырхъан

Щхьэр щӀыжын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: have a drink to releave a hangover
     Урысыбзэ: опохмелиться.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр щӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: shake your head
     Урысыбзэ: покачать головой.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэр Ӏэтын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: grow insolent.
     Урысыбзэ: обнаглеть.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

щхьэ баринэ

1.

  Мыхьэнэ: Зи щхьэцыр утӀэрэза
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: curly-haired (person)
        Хъыджэбз щхьэ баринэ. A curly-haired girl
     Урысыбзэ: кучерявый, кудрявый (о человеке)
        Хъыджэбз щхьэ баринэ. Кудрявая девушка
  Псалъэ зэпхахэр:
     Хъыджэбз щхьэ баринэ.
  Щапхъэхэр:

2.

  Мыхьэнэ: Зи къудамэхэр, щхьэкӀэр зэхуэдэу ихъуреягъкӀэ дахэу зэбгрыкӀыкӀа, зэбгрыпхъа (жыг).
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: with a round crown, branched (about a tree)
        Жыг щхьэ баринэ. A tree with a round crown, a branched tree
     Урысыбзэ: с круглой кроной, ветвистый (о дереве)
        Жыг щхьэ баринэ. Ветвистое дерево, с круглой короной
  Псалъэ зэпхахэр:
     Жыг щхьэ баринэ.
  Щапхъэхэр:

щхьэ бжыгъэ

  Мыхьэнэ: Ӏэщ ябжыр зэрыхъу бжыгъэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: head (quantity of cattle)
        Ӏэщ щхьэ бжыгъэм хэгъэхъуэн. Increase the headcount of cattle
     Урысыбзэ: поголовье (скота)
        Ӏэщ щхьэ бжыгъэм хэгъэхъуэн. Увеличить поголовье скота
  Псалъэ зэпхахэр:
     Ӏэщ щхьэ бжыгъэм хэгъэхъуэн.
  Щапхъэхэр:

щхьэ гъум

  Мыхьэнэ: Гъуму, ину щыт щхьэ зиӀэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: having a big head, big-headed
     Урысыбзэ: головастый
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Жьынду хуэдэу я нэхьыжь щхьэ гъумыр къыщӀэкӀат. Къэбэрдей поэзием и антологие

щхьэ закъуагъэ

  Мыхьэнэ: Щхьэ закъуэ псалъэм къытекӀа щыӀэцӀэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: lonliness, solitude
     Урысыбзэ: одиночество
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Щхьэ закъуагъэ гупсысэм Нэфисэт зэщӀиубыдэрт. КӀэрашэ Тембот

щхьэ закъуэ

1.

  Мыхьэнэ: Псэуэгъу, щхьэгъусэ, бын зимыӀэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: alone, without a partner, wife or family (about a person)
     Урысыбзэ: одинокий (о человеке)
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Дэбэч щхьэ закъуэт, гум и ныкъуакъуэр и хьэщӀэт, щӀыр игъэсысу ар лъащэрт. Нартхэр

2.

  Мыхьэнэ: Зым и закъуэ ей, бгъэдэлъ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: private, individual, personal
        Щхьэ закъуэ мылъку. Private property
     Урысыбзэ: частный, индивидуальный
        Щхьэ закъуэ мылъку. Частная собственность
  Псалъэ зэпхахэр:
     Щхьэ закъуэ мылъку.
  Щапхъэхэр:

щхьэ закъуэрылажьэ

  Мыхьэнэ: ЗыхэмытыӀауэ и закъуэу лажьэ (мэкъумэшыщӀэ).
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: individual farmer
     Урысыбзэ: единоличник
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

щхьэ куцӀ

  Мыхьэнэ: Щхьэ къупщхьэм илъ куцӀ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: brain
     Урысыбзэ: головной мозг
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

щхьэ куцӀыншэ

  Мыхьэнэ: Акъыл зимыӀэ, акъылыншэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: brainless, mindless (about a person)
     Урысыбзэ: безмозглый (о человеке)
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Жинхэм щхьэ куцӀыншэм сагъэщӀащ гуэныхь. КӀуащ БетӀал

щхьэ кӀыхь

  Мыхьэнэ: Хуэбгъузэ кӀыхьу щыт щхьэ зиӀэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: with an oblong skull
     Урысыбзэ: с продолговатым черепом
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

щхьэ къуацэ

  Мыхьэнэ: Щхьэц кӀыр зытет щхьэ зиӀэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: with a shaggy, tousled head of hair
        ЩӀалэ цӀыкӀу щхьэ къуацэ. A shaggy-haired boy
     Урысыбзэ: с лохматой, взъерошенной головой
        ЩӀалэ цӀыкӀу щхьэ къуацэ. Лохматый, взъерошенный мальчик
  Псалъэ зэпхахэр:
     ЩӀалэ цӀыкӀу щхьэ къуацэ.
  Щапхъэхэр:

щхьэ къуий

  Мыхьэнэ: Къуийуэ щыт щхьэ зиӀэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: bald-headed
     Урысыбзэ: с плешивой головой
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Си щхьэцыр гуащэ щхьэ къуийм есщащ. ӀуэрыӀуатэ, фольклор

щхьэ къупщхьэ

  Мыхьэнэ: Щхьэм хэлъ къупщхьэр зэрыщыту.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: skull
     Урысыбзэ: череп
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

щхьэ мажьэ

  Мыхьэнэ: Щхьэр зэражь, щхьэцыр зэкӀэщӀэмыхуу иӀыгъын папщӀэ хэӀуауэ кърахьэкӀ мажьэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: comb, scallop (of a shell or carapace)
        Щхьэ мажьэ къэсщэхуащ. I bought a comb
     Урысыбзэ: гребень, гребешок (напр. панцирный)
        Щхьэ мажьэ къэсщэхуащ. Я купил гребёнку (расчёску).
  Псалъэ зэпхахэр:
     Щхьэ мажьэ къэсщэхуащ.
  Щапхъэхэр:

щхьэ нэщӀащэ

  Мыхьэнэ: Щхьэм щыщу нэмрэ нэм къегъэщӀылӀа Ӏыхьэмрэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: the part of the head where the eyes are located
     Урысыбзэ: часть головы, где расположен глаз
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Тхьэмадэм щхьэ щӀэлъэныкъуэр икъутэри, щхьэ нэщӀащэр къыбгъэдэсым иритащ. Таурыхъхэмрэ хъыбархэмрэ, сборник

щхьэ папцӀэ

  Мыхьэнэ: ПапцӀэу щыт щхьэщыгу зиӀэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: with a pointed top, peaked
        Къурш щхьэ папцӀэ. A peaked mountain range
     Урысыбзэ: островерхий
        Къурш щхьэ папцӀэ. Островерхий горный хребет
  Псалъэ зэпхахэр:
     Къурш щхьэ папцӀэ.
  Щапхъэхэр:

щхьэ пылъапӀэ

  Мыхьэнэ: ЩхьэпылъэкӀэ яукӀыну зи суд ящӀэхэм я щхьэр зэрыпалъэ кӀапсэр зыфӀэщӀа, пкъоуитӀкӀэ Ӏэта пхъэшыкъу.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: a gallows
     Урысыбзэ: виселица
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Даутокъуэм.. цӀыхухэр щхьэ пылъапӀэм деж щызэхуихусат. Советскэ Къэбэрдейм и ӀуэрыӀуатэхэр

щхьэ уасэ

  Мыхьэнэ: Зыгуэр хуит кърагъэщӀыжын е езым зыӀэрагъэхьэн щхьэкӀэ щӀат пщӀэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: ransom (for example for a prisoner)
        Щхьэ уасэ тын. Pay a ransom
     Урысыбзэ: выкуп (напр. за пленника)
        Щхьэ уасэ тын. Платать выкуп
  Псалъэ зэпхахэр:
     Щхьэ уасэ тын.
  Щапхъэхэр:

щхьэ уз

  Мыхьэнэ: Щхьэр узыныгъэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: headache
     Урысыбзэ: головная боль
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэ узыр ехьэлӀэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: trust sb, put your trust in sb
     Урысыбзэ: довериться кому-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

щхьэ умэ

  Мыхьэнэ:
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: having a big head, big-headed
     Урысыбзэ: головастый
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

щхьэ уназэ

  Мыхьэнэ: И пӀэм имытыжыфу, псори къекӀэрэхъуэкӀ хуэдэу къыфӀэщӀу зыщӀ узыфэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: vertigo, dizziness, spinning head,
        Щхьэ уназэ иӀэн. Be, feel dizzy
        Щхьэ уназэ хъун. Become dizzy
     Урысыбзэ: головокружение
        Щхьэ уназэ иӀэн. Иметь головокружение
        Щхьэ уназэ хъун. Закружиться (о голове)
  Псалъэ зэпхахэр:
     Щхьэ уназэ иӀэн.
     Щхьэ уназэ хъун.
  Щапхъэхэр:

щхьэ цӀакӀэ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: nit
        Щхьэм щхьэ цӀакӀэ хищӀэн. Have nits in your hair
     Урысыбзэ: гнида
        Щхьэм щхьэ цӀакӀэ хищӀэн. Завестись (о гниде в волосах).
  Псалъэ зэпхахэр:
     Щхьэм щхьэ цӀакӀэ хищӀэн.
  Щапхъэхэр:

щхьэ щӀэлъэныкъуэ

  Мыхьэнэ: Нэхъыжь Ӏыхьэу Ӏэнэм тралъхьэ Ӏэщ цӀыкӀум и щхьэм и ныкъуэ гъэвар, жьэ къупщхьэр хэмыту.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: boiled half-head of small livestock (e.g. a sheep), served as an honour to the senior person at the table
        Щхьэ щӀэлъэныкъуэр къутэн. Divide up the head of honour.
     Урысыбзэ: отваренная половина головы мелкого скота (напр. овцы), подаваемая как почетная доля старшему за столом
        Щхьэ щӀэлъэныкъуэр къутэн. Разрезать голову скота в честь старшего гостя.
  Псалъэ зэпхахэр:
     Щхьэ щӀэлъэныкъуэр къутэн.
  Щапхъэхэр:

щхьэ щӀыб

  Мыхьэнэ: Щхьэм и щӀыбагъ лъэныкъуэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: the back of the head, nape, occiput
     Урысыбзэ: затылок
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Абы [лӀым] и щхьэ щӀыбым зы дыркъуэ иӀэщ. ӀуэрыӀуатэ, фольклор

БИБЛИОГРАФИЕ

Библиографием еплъын

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЗЭРЫУПЩӀЭ ЦӀЭПАПЩӀЭ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

• IPA [ɕħɐ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

• [щхь] + -э

МЫХЬЭНЭ

1. Ӏуэхугъуэ гуэрым и щхьэусыгъуэр къащӀэн щхьэкӀэ зэрыщӀэупщӀэ цӀэпапщӀэ.

ЩАПХЪЭХЭР

• Уэ, Хьэцацэ дахэ, щхьэ упагэ? Къэбэрдей поэзием и антологие

Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр

Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь,	«Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984	нап. 72
адыгэбзэ	урысыбзэ/русский	инджылыбзэ/English
Псори щхьэ хуэарэзы Ӏэминат?	Почему все довольны Аминат?	Why is everybody pleased with Aminat?

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

• щхьэ: why, for what reason?

УРЫСЫБЗЭ

• щхьэ: почему?

БИБЛИОГРАФИЕ

Библиографием еплъын