япэ

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: БЖЫГЪЭЦӀЭ

ЭТИМОЛОГИЕ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

IPA ['jɑ:pɐ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

[я] + [п] + -э

СКЛОНЕНЭ

	Закъуэ бжыгъэ		Куэд бжыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	япэ	япэр	--	япэхэр
Эргативнэ:	япэ	япэм	--	япэхэм
Послеложнэ:	япэкӀэ	япэмкӀэ	япэхэкӀэ	япэхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	япэу	япэрауэ	япэхэу	япэхэрауэ

МЫХЬЭНЭ

Зы бжыгъэм къытекӀа зэрызэкӀэлъыкӀуэ бжыгъэцӀэ; езанэ.
Езым хуэдэхэм, ещхьхэм и пэ къит, и пэ къихуэ, зэманкӀэ и пэ, илъэсым, махуэм, н. къ. къриубыдэу нэхъапэ къэунэху, дунейм къытехьэ.
Зи мыхьэнэкӀэ езым хуэдэ псоми елъэгэкӀ, нэхъ пажэ, нэхъыфӀ.

ЩАПХЪЭХЭР

Япэ хэдэр ӀыхьафӀэщ. Псалъэжьхэр

Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр

Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь,	«Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984	нап. 111
адыгэбзэ	урысыбзэ/русский	инджылыбзэ/English
Япэ щӀыкӀэ мамэ щэкӀыр ебз, иужькӀэ еӀулӀэ.	Сначала, мама кроит ткань, а затем метает.	First of all Mama cuts the cloth, then she bastes it.
		нап. 117
Къытхуагъэлъэгъуа жыжьагъыр дэ псом япэ къэдъжащ.	Указанное нам расстояние мы пробежали раньше всех.	We ran the distance indicated faster than all the others.
		нап. 118
Мыгувэу Ӏэюбрэ Уэзырмэсрэ япэ гъэ еджэгъуэр къаухынущ.	Аюб и Уазырмас, скоро закончат первый учебный год.	Soon Ayub and Wazyrmas will finish their first school year.

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

ГъащӀэм и япэ илъэсхэр.
Япэ увыпӀэр къэхьын.
Япэ саугъэтыр къыхуагъэфэщэн.

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

япэ: 1. first (ordinal number) 2. original, earliest 3. of the highest significance, main, most important; best in quality
ГъащӀэм и япэ илъэсхэр: first years of life
Япэ увыпӀэр къэхьын: win first place
Япэ саугъэтыр къыхуагъэфэщэн: be awarded first prize

УРЫСЫБЗЭ

япэ: 1. первый (порядковое числительное) 2. первоначальный, самый ранний 3. высший по значимости, главный; лучший по качеству
ГъащӀэм и япэ илъэсхэр: превые годы жизни
Япэ увыпӀэр къэхьын: занять первое место
Япэ саугъэтыр къыхуагъэфэщэн: удостоиться первого приза

псалъафэ зэпыщӀахэр

япэ дыдэ[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: the very first, the earliest
     Урысыбзэ: самый первый, самый ранний
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

япэ дыдэу[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: the very first, the earliest
     Урысыбзэ: самый первый, самый ранний
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Япэ дыдэу а псалъэр жилэм къыдэзыхьар Лууэ жаӀэ. КӀыщокъуэ Алим

Япэ къэсыр[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: the first you encounter, the first you meet
     Урысыбзэ: первый встречный.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Япэ къэсыр къыбжьэхэлъэу — ар псэукӀэ хъурэ! ӀуэрыӀуатэ, фольклор

БИБЛИОГРАФИЕ

Библиографием еплъын

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: НАРЕЧИЕ

ЭТИМОЛОГИЕ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

IPA ['jɑ:pɐ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

[я] + [п] + -э

МЫХЬЭНЭ

Еплъ "псалъафэ зэпыщӀахэр".

ЩАПХЪЭХЭР

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

япэ: See "псалъафэ зэпыщӀахэр"

УРЫСЫБЗЭ

япэ: См. "псалъафэ зэпыщӀахэр"

псалъафэ зэпыщӀахэр

япэ зигъэхуэн[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: overtake sb, get ahead of sb
     Урысыбзэ: опередить кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Япэ зигъэщын[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: overtake sb, get ahead of sb
     Урысыбзэ: опередить кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Япэ игъэувэн[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: give preference to sb or sth; pay more attention to sb or sth
     Урысыбзэ: отдать предпочтение кому-чему-л.; уделять больше внимания кому-чему-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Япэ игъэщын[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: give preference to sb or sth; pay more attention to sb or sth
     Урысыбзэ: отдать предпочтение кому-чему-л.; уделять больше внимания кому-чему-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Япэ итын[зэгъэзэхуэжын]

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: stand out in front of, be in front of, be ahead
        Зэхьэзэхуэм япэ итын. Be ahead in a competition
     Урысыбзэ: быть (стоять) впереди.
        Зэхьэзэхуэм япэ итын. Быть впереди в соревновании
  Псалъэ зэпхахэр:
     Зэхьэзэхуэм япэ итын.
  Щапхъэхэр:

Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр

Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь,	«Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984	нап. 82
адыгэбзэ	урысыбзэ/русский	инджылыбзэ/English
Гъатхэр гъэмахуэм япэ ит зэманщ.	Весна – время, предшествующее лету.	Spring is the season that comes before summer.

Япэ ищын[зэгъэзэхуэжын]

1.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: overtake sb, get a ahead of sb
     Урысыбзэ: опережать кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

2.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр:
     Инджылыбзэ: be fast (about a watch)
        Си сыхьэтыр япэ йощ: my watch is fast.
     Урысыбзэ: спешить, идти вперед (о часах).
        Си сыхьэтыр япэ йощ: мои часы спешат.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

БИБЛИОГРАФИЕ

Библиографием еплъын